Marian Pieciukiewicz

(1904-1983)

Marian Pieciukiewicz urodził się 24 września 1904 w Ciecierkach na WileńszczyĽnie w powiecie brasławskim, w białoruskiej, katolickiej rodzinie chłopskiej. Pomimo wielu trudności i przeciwności losu (opisanych m.in. w pamiętniku W poszukiwaniu zaczarowanych skarbów) zdobył gruntowne wykształcenie. Uczęszczał do wielu szkół, m.in. w latach 1923 – 26 uczył się w Białoruskim Gimnazjum w Wilnie. Tam też, ale dopiero po odbyciu służby wojskowej, zdał egzamin maturalny (w r. 1929). W latach 1929-1939 studiował na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie łącząc edukację z pracą zarobkową (pracował głównie jako wykwalifikowany bibliotekarz w Państwowej Bibliotece im. Wróblewskich). Równocześnie działał z wielkim zaangażowaniem na polu kultury białoruskiej.

Jego zainteresowania etnograficzne ukształtowały się pod wpływem wykładów prof. dr Cezarii Ehrekreutzowej, do 1934 r. pełniącej funkcję kierownika Katedry Etnologii USB. W 1938 r. M. Pieciukiewicz uzyskał stopień magistra filozofii w zakresie etnologii i etnografii. Jego praca dyplomowa pt. Cechy prymitywne w kulturze materialnej staroobrzędowców w pow. brasławskim, napisana pod kierunkiem prof. K. Moszyńskiego, była wówczas jedną z niewielu rozpraw poruszających to zagadnienie. Działając w Białoruskim Towarzystwie Naukowym, od 1934 r. kierował Działem Etnograficzno-Archeologicznym Muzeum Białoruskiego im. Łuckiewicza w Wilnie. Prowadził także badania terenowe, głównie w środowisku Starowierców, zbierał obiekty dla Muzeum Etnograficznego USB.

Po wybuchu II wojny światowej pozostał w Wilnie. Pracując jako kierownik dawnej Biblioteki im. Wróblewskich, przyłączonej do Litewskiej Akademii Nauk, w r. 1941 został także kierownikiem miejscowego Muzeum Białoruskiego. Okupacja niemiecka w Wilnie (VI 1941) zmusiła Pieciukiewicza do przeprowadzki na wieś (Nemenczynek), do majątku rodzinnego żony, Aldony z Łabanowskich. Aresztowany w 1945 r. przez NKWD, w marcu r. 1949 wraz z żoną i 2 córkami, jako „kułak”, został zesłany do miejscowości Użur w Krasnojarskim Kraju. Pracował tam w miejscowym kołchozie prowadząc pasiekę. Po powrocie na Wileńszczyznę, w lipcu 1952 r. nastąpiło ponowne aresztowanie i wyrok 25 lat obozu pracy w Workucie, tym razem za „nacjonalizm białoruski”. Rehabilitacja spotkała Pieciukiewicza w r. 1956. Rok póĽniej uzyskał on prawo wyjazdu do Polski, głównie dzięki staraniom Centralnego Zarządu Muzeów Ministerstwa Kultury i Sztuki PRL, podjętym z inicjatywy prof. Marii Znamierowskiej-Prüfferowej.

Po 16 latach przerwy Marian Pieciukiewicz znów zaczął pracować jako etnograf i bibliotekarz. Najpierw w Dziale Etnograficznym Muzeum Miejskiego w Toruniu (od 15 kwietnia 1957 r.), a następnie (lata 1959-1970) w toruńskim Muzeum Etnograficznym, gdzie zatrudniony był ponownie na część etatu jeszcze w latach 1978-1980. Mieszkając w Toruniu wileński etnograf utrzymywał stały kontakt z Białoruskim Towarzystwem Społeczno-Kulturalnym w Białymstoku, zasiadając w Zarządzie Głównym tego Towarzystwa. Wiele publikował w białoruskim czasopiśmie „Niwa”.Brał także udział w pracach Społecznego Komitetu Budowy Muzeum Etnograficznego oraz działał w Toruńskim Oddziale PTL.

Prowadząc muzealną bibliotekę Pieciukiewicz jednocześnie badał różne zagadnienia kultury ludowej. Prowadził prace terenowe na Kujawach, Krajnie, Kaszubach, a przede wszystkim na BiałostocczyĽnie. Szczególnie interesowały go zwyczaje i wierzenia związane ze zgonem i pogrzebem. Ponadto zajmował się zagadnieniami rolnictwa, w tym uprawy i obróbki roślin włóknistych. W ostatnim okresie życia pracował nad materiałami do monografii rodzinnej wsi Ciecierki, której jednakże nie udało się opracować w całości. Zmarł 13 czerwca 1983 roku w Toruniu.

Po upadku komunizmu ukazały się jego bardzo ciekawe wspomnienia: U poszukach zaczarawanych skarbau (staraniem Towarzystwa Kultury Białoruskiej „Ruń”, Wilno 1998) oraz Kara za służbę narodowi. Obrazki życia zesłańczego (w języku białoruskim, Białystok 2001). W r. 2005 opublikowana została również jego korespondencja, wydana przez Białoruskie Towarzystwo Historyczne [Helena Głogowska, Wiesław Choruży, Marian Pieciukiewicz, Listy (1956 – 1982), Białystok 2005].

Hanna Muzalewska-Alexandrowicz